خلو‌ت‌گه حق

دد و دام: جانور وحشى و اهلى، و در اینجا استعارت از آسیبهاى بسیار و اندک است.

خلوتگاه حق: بریدن از دنیا و روى آوردن به خدا، حالتی است که درآن جز بنده وخدایش کسی راه ندارد.

 زندان جهان: تشبیه جهان مادی به زندان، اشاره است به حدیث« الدّنیا سجنُ المومن وجنّةُ الکافر» [1]

پا مزد: پاى مزد، حَقُّ القَدم.

دَقُّ الحَصِیر: کوفتن حصیر، یا بوریا کوبی، در اصطلاح ضیافتی است که به مناسبت خانهْ جدید می دهند، آمدن به دنیا هم ضیافتی و مهمانی با خود دارد. باید دانست که یکى از معنیهاى حصیر، زندان است. چنان که در قرآن کریم آمده است «وَ جَعَلْنا جَهَنَّمَ لِلْکافِرِینَ حَصِیراً: و دوزخ را براى کافران زندان کردیم.»[2] ظاهراً مقصود از «دق الحصیر» در این بیت رنج زندان و کارهاى سختى است که زندان‏بانان به عهده زندانیان مى‏نهادند و اندک خوردنى بدانها مى‏دادند. مولانا گوید دنیا براى دنیا پرستان همچون زندان است، رنج مى‏برند و اندکى روزى مى‏خورند، تا دوره زندانى بودنشان سپرى شود.

والله ار سوراخ موشی در روی: یعنی جهان جای آسایش نیست، وظاهراً به این حدیث نظر دارد که:« لو کان المومن فی حُجرِضَبٍّ لقیّضَ اللهُ له مَن یُؤذیهِ»[3]

 ( 594) هیچ گوشه‏اى در عالم بى‏مزاحم نیست فقط خلوتگاه خداوندى است که مى‏توان در آن جا آرام گرفت‏. ( 595) کنج زندان جهان هم بى‏زحمت و درد سر نخواهد بود. ( 596) بخدا که اگر بسوراخ موشى فرار کنى گرفتار گربه چنگالى خواهى شد.

هیچ گوشه‏ای از این جهان، خالی از انسان‌های درّنده‌خو و حیوان‌صفت نیست. تنها خلوت‌گاه حضرت حق است که آرامش و فراغت دارد. هر گوشه‏ای از این دنیا که مانند زندان است و هیچ چاره‌ای هم از آن نیست‌, بدون بار تکلیف و زحمت نمی‌باشد. تشبیه جهان مادی به زندان می‏تواند برگرفته از این حدیث باشد: «الدنیا سجن المؤمن و جنّة الکافر».مولانا می‏گوید: آمدن به این دنیا (زندان)، ناگزیر است اما بی‏فایده هم نیست و دق الحصیر و ضیافتی را با خود دارد. در هرحال جهان جای آسایش نیست. به خدا سوگند! اگر فرضاً به سوراخ موشی هم که فرار کنی باز اسیر چنگال گربه‏ای خواهی شد. ظاهراً به این حدیث نظر دارد: «لو کان المومن فی حجر ضبّ لقیض الله له من یوذیه؛ اگر‌مؤمن به سوراخ سوسمار هم بخزد، باز حق تعالی کسی را بر او می‏گمارد تا آزارش دهد.»